Stress begrippen

Stress – begrippen in het kader van werk

• Stress: een verstoord evenwicht tussen de (individuele) draagkracht van de werknemer en de draaglast die het bedrijf zijn personeel oplegt. Wanneer men een teveel aan stress voor een langere tijd ondervindt, en er is geen tijd voor herstel, kan men hiervan ziek worden
• Chronische stress: zwaardere vorm van stress(klachten), waar men langdurig / aanhoudend last van blijft houden.
  Zowel in het dagelijks spraakgebruik als in de stressliteratuur is vaak onduidelijk wat er precies onder ´chronisch´ wordt verstaan. Chronische stress kan betrekking hebben op de stressor, de reactie en het proces.
• Ongunstige factoren in de omgeving blijven over een langere periode bestaan (zoals een hoge werklast en onzekerheid over een vaste aanstelling).
• De gevolgen houden lange tijd aan, ook al is de directe stressor – doorgaans traumatische gebeurtenissen (ontslag, sterfgeval, bankoverval) – niet meer aanwezig.
• Een proces waarin psychologische en biologische verstoringen cumuleren, waardoor het functioneren en de gezondheid ondermijnd worden.
(Stress, productiviteit en gezondheid; Anthony Gaillard)
• Overspannenheid: ziek door te grote geestelijke inspanning of belasting. Overspannenheid is een lichtere vorm dan burn-out; dit duurt korter. Burn-out duurt langer en is heftiger.
• Surménage: Frans woord voor overspanning; overbelasting, overwerktheid.
• Burn-out: Engels woord voor zich over de kop werken.

Het alledaagse taalgebruik rondom stress is allerminst eenduidig.Het NIGZ/GBW hecht in haar aanpak van werkdruk en aanbod van stresspreventie grote waarde aan het verhelderen van de begrippen zoals die door werknemer en werkgever gebruikt worden. Het benadrukken van het subjectieve element in de stressbeleving is van belang om acceptatie te bevorderen en om oplossingen/interventies af te stemmen op de persoon en de situatie. Het is ook van belang om heersende vooronderstellingen te expliciteren/relativeren. Zo denken veel werknemers en werkgevers dat burnout haast niet te behandelen is, of dat men gedoemd is een jaar thuis te zitten. Dit is een misverstand.

Kijken we meer systematisch naar het begrip stress dan kunnen we het volgende onderscheid maken:

• Stress als stimulus: bepaalde situaties die actieve aanpassing vereisen, waarbij dus moeite gedaan moet worden om er het hoofd aan te bieden.
• Stress als reactie: het gaat hierbij om waargenomen spanningsreacties die zich op verschillende wijzen kunnen uiten.
• Stress als interactie: het gaat hierbij om het samenspel tussen individu en omgeving. Er is in deze opvatting sprake van stress wanneer het individu zich niet in staat voelt om te voldoen aan de eisen die de omgeving stelt.

Verschil overspanning en burnout

• spanningsklachten; er zijn geen zodanige beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren dat betrokkene rollen (zoals de werkrol) laat vallen (er kunnen wel functioneringssymptomen zijn zoals concentratieverlies).
• overspanning; de betrokkene heeft niet het niveau van controle kunnen handhaven om zijn of haar sociale rollen te blijven invullen; er zijn beperkingen in sociaal of beroepsmatig functioneren. Vrijwel altijd heeft de betrokkene de werkrol laten vallen. De periode tussen aanvang van de herkenbare stress-veroorzakende situatie ontstane functioneringsproblematiek is relatief kort (tot ca. 12 weken).
• burnout; men moet alert zijn op dit beeld bij een relatief lange voorgeschiedenis van blootstelling aan stressoren (1 jaar of langer) en een chronisch klachtenbeloop. De betrokkene is emotioneel uitgeput en heeft bovendien een grote distantie ten opzichte van het werk en/of een verminderd gevoel van competentie.

Het onderscheid tussen spanningsklachten enerzijds en overspanning en burnout anderzijds ligt dus niet primair op klachtniveau (in de beperkte zin van psychische of lichamelijke klachten) maar op functioneringsniveau.
Het onderscheid ligt op het niveau van ervaren controle op de situatie en functioneren. Het onderscheid tussen overspanning en burnout is gelegen in de duur waarin dit controleverlies is opgebouwd: de voorgeschiedenis van blootstelling aan stressoren en functioneringsverlies bij overspanning korter dan 3 maanden. Bij burnout is deze periode langer dan een jaar.

(Meten van werkstress; onder redactie van Prof. Schaufeli, drs. Hell & dr. Schreurs.)

Bron: NIGZ / GBW helpt organisaties met het ontwikkelen en invoeren van een ,. Zie ook www.gbw.nl.